Kronik Böbrek Yetersizliği Hastalarında Beslenme Eğitimi ve Alternatif Yöntemlerin Önemi/ Importance of Nutrition Education and Alternative Methods in Patients with Chronic Kidney Failure

Arzu Kavala; Nuray Enç

doi:10.47565/ndthdt.2022.51

Derleme

Kronik Böbrek Yetersizliği Hastalarında Beslenme Eğitimi ve Alternatif Yöntemlerin Önemi/ Importance of Nutrition Education and Alternative Methods in Patients with Chronic Kidney Failure

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 29 - 38, 31.01.2022

Arzu Kavala Nuray Enç

https://doi.org/10.47565/ndthdt.2022.51

Öz

Kronik Böbrek Yetersizliği (KBY) böbreğin fonksiyonlarını kaybetmesiyle sonuçlanan, bireylerin yaşamlarını olumsuz yönde etkileyen, sürekli tedavi ve takip gerektiren bir hastalıktır. KBY hastalarının tedavilerinde beslenme eğitiminin rolü büyüktür. Çünkü beslenme eğitimi hastalığın ileri evrelere olan seyrini yavaşlatmaktadır. KBY hastaları tedavilerine, yeni yaşam tarzlarına ve beslenme kısıtlamasına uyum sağlama konusunda zorluklar yaşamaktadırlar ve bu durum beslenme eğitimine uyumlarını etkilemektedir. Beslenme eğitimlerinde karşılaşılan en önemli sorunlardan biri verilen eğitimin davranışa dönüşememesidir. Hastalarda davranış değişikliklerinin oluşturulabilmesi ve yaşam kalitelerinin arttırılması için eğitim veren hemşireler tarafından beslenme eğitimin önemi ve hastalığın seyrine olan etkileri anlatılmalıdır. Özellikle evre 1-4 KBY hastalarında kolay ulaşılabilir, sürekli, etkin ve takip sistemlerinin olduğu eğitimler tercih edilmeli ve eğitim materyali olarak teknolojik gelişmelerden faydalanılmalıdır. Hemşirelerin eğitici ve araştırmacı rolleri kapsamında, hasta eğitimlerinde hastaların öğrenmelerini kolaylaştıracak yöntemleri araştırıp, tercih etmeleri, teknolojik gelişmelerden faydalanmaları ve teknolojiyi hemşirelik uygulamalarına entegre etmeleri önerilmektedir. Bu makalenin amacı; KBY hastalarında beslenme tedavisi ve beslenme eğitiminin önemini vurgulamak, hemşirelerin güncel yaklaşımlar ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda eğitimlerini planlamalarına yardımcı olmaktır.

Anahtar kelimeler: Kronik böbrek yetersizliği; Beslenme tedavisi; Hasta eğitimi.

Anahtar Kelimeler

Kronik böbrek yetersizliği, beslenme tedavisi, hasta eğitimi

Kaynakça

1. Ovayolu N, Ovayolu Ö. Üriner Sistem Hastalıkları ve Hemşirelik Yönetimi. Temel İç Hastalıkları Hemşireliği ve Farklı Boyutlarıyla Kronik Hastalıklar. Çukurova Nobel Tıp Kitapevi; 2017. s:214-236.
2. Birol L, Çınar Pakyüz S. Böbrek Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. N. Akdemir (Ed.). İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı içinde, Güncellenmiş 6. Baskı. Akademisyen Kitabevi. Ankara; 2020. s:758-768.
3. Tuot D, Plantinga L, Hsu C, Jordan R, Burrows N, Hedgeman E, et al. Chronic kidney disease awareness among individuals with clinical markers of kidney dysfunction. Clin J Am Soc Nephrol 2011;6:1838-1844. doi:10.2215/CJN.00730111.
4. Levin A, Stevens PE, Bilous RW, Coresh J, De Francisco A, De Jong, et al. KDIGO 2012 clinical practice guideline for the evaluation and management of chronic kidney disease. Kidney International Supplements. 2013;3:1-150. doi: 10.1038/kisup.2012.73.
5. Türkiye Böbrek Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı (2018-2023). https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kronik hastaliklar-haberler/turkiye-bobrek-hastaliklari-onleme-ve-kontrol-programi-2018-2023.html. (Erişim Tarihi: 13.04.2021).
6. Sever M, Koç Z. Kronik Böbrek Yetersizliğinde Beslenme. https://www.tbv.com.tr/bobrek-sagligi/kronik-borekyetersizliginde-beslenme. (Erişim Tarihi: 12.05.2021).
7. Süzen B. Akut ve Kronik Böbrek Yetmezliğinde Tıbbi Beslenme Tedavisi. Bes Diy Derg 2018;46(Özel Sayı):36-47. doi: 10.33076/2018.BDD.1169.
8. Türker P. Böbrek Hastalıklarında Beslenme Durumunun Saptanması. Bes Diy Derg 2018;46(Özel Sayı):30-35. doi: 10.33076/2018.BDD.1168.
9. Kidney Disease Outcomes Quality Initiative (KDOQI) Kronik Böbrek Hastalığında Nutrisyon Klinik Uygulama Kılavuzu: 2020 Güncelleme. https://www.nefroloji.org.tr/nefroblog/NefroBlog_KDOQI_ozel_sayi.php. (Erişim Tarihi: 10.04.2021)
10. Sezen A. Diyalizde Beslenme. Diyaliz Hemşireliği. Nobel Tıp Kitabevleri; 2014. s:317-322.
11. Alphan M. Böbrek Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi. Hastalıklarda Beslenme Tedavisi. Hatipoğlu Yayınları; 2017. s:639-697.
12. Yıldız E. Kronik Böbrek Yetmezliği ve Beslenme. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat db/Yayinlar/kitaplar/Hastaliklarda-Beslenme-Bilgi-Serisi/kronik-bobrek-yetmezligi.pdf. Ankara. 2012. (Erişim Tarihi:06.06.2021)
13. Shivam J, McMacken M, Kalantar-Zadeh K. Plant-based diets for kidney disease: A guide for clinicians. Am J Kidney Dis. 2021;77(2):287-296. doi: 10.1053/j.ajkd.2020.10.003.
14. Kim H, Caulfield LE, Garcia-Larsen V, Steffen LM, Coresh J, Rebholz CM. Plant-based diets are associated with a lower risk of incident cardiovascular disease, cardiovascular disease mortality, and all-cause mortality in a general population of middle-aged adults. 2019;8(16):1-13. doi: 10.1161/JAHA.119.012865.
15. Chen X, Wei G, Jalili T, Metos J, Giri A, Cho ME, et al. The associations of plant protein intake with all-cause mortality in CKD. Am. J. Kidney Dis. 2016;67:423-430. doi: 10.1053/j.ajkd.2015.10.018.
16. Gonzalez-Ortiz A, Xu H, Avesani CM, Lindholm B, Cederholm T, Riserus U, et al. Plant-based diets, insulin sensitivity and inflammation in elderly men with chronic kidney disease. J. Nephrol. 2020;33:1091-1101. doi: 10.1007/s40620-020-00765-6.
17. Kalantar-Zadeh K, Fouque D. Nutritional Management of Chronic Kidney Disease. N Engl J Med. 2017 Nov 2;377(18):1765-1776. doi: 10.1056/NEJMra1700312.
18. Han E, Yun Y, Kim G. Effects of omega-3 fatty acid supplementation on diabetic nephropathy progression in patients with diabetes and hypertriglyceridemia. PLoS One 2016;11(5):1-11. doi:10.1371/journal.pone.0154683.
19. Wall R, Ross RP, Fitzgerald GF, Stanton C. Fatty acids from fish: the anti-inflammatory potential of long-chain omega-3 fatty acids. Nutr Rev. 2010;68(5):280-290. doi: 10.1111/j.1753-4887.2010.0287.
20. He J, Mills KT, Appel LJ, Yang W, Chen J, Lee B, and et al. Urinary sodium and potassium excretion and CKD progression. J Am Soc Nephrol 2016;27:1202-1212. doi: 10.1681/ASN.2015010022.
21. Palmer BF, Clegg DJ. Achieving the benefits of a high-potassium, paleolithic diet, without the toxicity. Mayo Clin Proc 2016;91:496-508. doi: 10.1016/j.mayocp.2016.01.012.
22. Chen Y, Sang Y, Ballew SH, Teneke A, Chang A, Matsushita K, et al. Race, serum potassium, and associations with ESRD and mortality. Am J Kidney Dis 2017; 70:244-251. doi: 10.1053/j.ajkd.2017.01.044.
23. St-Jules DE, Goldfarb DS, Sevick MA. Nutrient non-equivalence: does restricting high-potassium plant foods help to prevent hyperkalemia in hemodialysis patients? J Ren Nutr 2016;26:282-287. doi: 10.1053/j.jrn.2016.02.005.
24. Spiegel DM, Brady K. Calcium balance in normal individuals and in patients with chronic kidney disease on lowand high-calcium diets. Kidney Int 2012;81:1116-1122. doi: 10.1038/ki.2011.490.
25. Hill KM, Martin BR, Wastney ME, McCabe G, Moe S, Weaver C, et al. Oral calcium carbonate affects calcium but not phosphorus balance in stage 3-4 chronic kidney disease. Kidney Int 2013;83:959-966. doi: 10.1038/ki.2012.403.
26. Swaminathan S. Trace elements, toxic metals, and metalloids in kidney disease. In: Kopple JD, Massry S, Kalantar-Zadeh K, eds. Nutritional management of renal disease. 3rd ed. London: Academic Press of Elsevier 2013:339-349. doi: 10.1056/NEJMra1700312.
27. Clase CM, Ki V, Holden RM. Watersoluble vitamins in people with low glomerular filtration rate or on dialysis: a review. Semin Dial 2013;26:546-567. doi: 10.1111/sdi.12099.
28. Soi V, Yee J. Sodium homeostasis in chronic kidney disease. Adv Chronic Kidney Dis 2017;24(5):325-331. doi: 10.1053/j.ackd.2017.08.001.
29. Garofalo C, Borrelli S, Provenzano M, De Stefano T, Vita C, Chiodini P, et al. Dietary salt restriction in chronic kidney disease: A meta-analysis of randomized clinical trials. Nutrients 2018;10(6):2-15. doi:10.3390/nu10060732.
30. Anderson C, Nguyen HA. Nutrition education in the care of patients with chronic kidney disease and end-stage renal disease. Semin Dial. 2018;31(2):115-121. doi: 10.1111/sdi.12681.
31. Anderson C, Nguyen H, Rifkin D. Nutrition Interventions in Chronic Kidney Disease. Med Clin North Am. 2016;100(6):1265-1283. doi: 10.1016/j.mcna.2016.06.008.
32. Yıldırım N, Çiftçi B, Kaşıkçı M. Hemşirelerin Hasta Eğitimi Verme Durumu ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Atatürk İletişim Dergisi. 2017;(14):217-230.
33. Taşocak G. Hasta Eğitimi. Hasta Eğitim Sürecinin Hemşirelik Süreci ile Bütünleşmesi. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi. Kültür Sanat Basımevi; 4. Basım. 2017. ss: 59-102.
34. Bölüktaş R, Özer Z, Yıldırım D. Web Tabanlı Eğitimin Sağlık Alanında Kullanılabilirliği. Journal of International Management and Social Researches Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar. 2019;6(11):197-207.
35. Kopmaz B, Arslanoğlu A. Mobil sağlık ve akıllı sağlık uygulamaları. Sağlık Akademisyenleri Dergisi. 2018;(5)4:251-255. doi.org/10.5455/sad.13-1543239549
36. Güler E, Eby G. Akıllı Ekranlarda Mobil Sağlık Uygulamaları. Journal of Research in Education and Teaching. 2015;(4)3:210-216. doi: 10.34108/eujhs.728647.
37. Chang A, Davis L, Hetherington V, Ziegler A, Yule C, Kwiecen S, et al. Remote Dietary Counseling Using Smartphone Applications in Patients With Stages 1-3a Chronic Kidney Disease: A Mixed Methods Feasibility Study. J Ren Nut. 2020;30(1):53-60. doi: 10.1053/j.jrn.2019.03.080.
38. Doyle N, Murphy M, Brennan L, Waugh A, McCann M, Mellotte G. The "Mikidney" smartphone app pilot study: Empowering patients with Chronic Kidney Disease. J Ren Care. 2019;45(3):133-140. doi: 10.1111/jorc.12294.
39. Singh K, Diamantidis C, Ramani S, Bhavsar N, Mara P, Warner J, et al. Patients' and Nephrologists' Evaluation of Patient-Facing Smartphone Apps for CKD. Clin J Am Soc Nephrol. 2019;14(4):523-529. doi: 10.2215/CJN.10370818.
40. Schlueter R, Calhoun B, Harned E, Gore S. A VA Health Care Innovation: Healthier Kidneys Through Your Kitchen-Earlier Nutrition Intervention for Chronic Kidney Disease. J Ren Nutr. 2021;31(1):35-38. doi: 10.1053/j.jrn.2020.11.001.
41. Stevenson JK, Campbell ZC, Webster AC, Chow CK, Tong A, Craig JC, et al. eHealth interventions for people with chronic kidney disease (Review). 2019;(8)8:1-154. doi: 10.1002/14651858.CD012379.
42. Elder GJ, Malik A, Lambert K. Role of dietary phosphate restriction in chronic kidney disease. Nephrology (Carlton). 2018;23(12):1107-1115. doi: 10.1111/nep.13188.
43. Agapito G, Simeoni M, Calabrese B, Care I, Lamprinoudi T, Guzzi P, et al. DIETOS: A dietary recommender system for chronic diseases monitoring and management. Comput Methods Programs Biomed. 2018;153:93-104. doi: 10.1016/j.cmpb.2017.10.014.
44. Sobrinho A, Silva L, Perkusich A, Pinheiro M, Cunha P. Design and evaluation of a mobile application to assist the self-monitoring of the chronic kidney disease in developing countries. 2018;18:2-14. doi:10.1186/s12911-018-0587-9.

Importance of Nutrition Education and Alternative Methods in Patients with Chronic Kidney Failure

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 29 - 38, 31.01.2022

Arzu Kavala Nuray Enç

https://doi.org/10.47565/ndthdt.2022.51

Öz

Chronic Kidney Failure (CKD) is a disease that results in the loss of kidney functions negatively affects the lives of individuals, and requires continuous treatment and follow-up. Nutrition education plays an important role in the treatment of CKD patients. Because nutrition education slows down the progression of the disease and it prevents the disease from becoming severe. CKD patients have difficulties in adapting to their treatments, new lifestyles, and nutritional restriction, and this affects their adaptation to nutrition education. One of the most important problems encountered in nutrition education is the inability to transform the education into behavior. The importance of nutrition education and its effects on the course of the disease should be explained by the nurses who provide training in order to create behavioral changes in patients and to increase their quality of life. Especially patients with CKD stage 1-4, easily accessible, continuous, effective, and follow-up systems should be preferred and technological developments should be used as a training material. Within the scope of the educator and researcher roles of nurses, it is recommended that they research and prefer methods that will facilitate the learning of patients in patient education, benefit from technological developments and integrate technology into nursing practices. The purpose of this article is emphasizing the importance of nutrition therapy and nutrition education in CKD patients, helping nurses plan their education in line with current approaches and technological developments.

Keywords: Chronic kidney failure; Nutritional therapy; Patient education.

Anahtar Kelimeler

Chronic kidney failure, nutritional therapy, patient education

Kaynakça

1. Ovayolu N, Ovayolu Ö. Üriner Sistem Hastalıkları ve Hemşirelik Yönetimi. Temel İç Hastalıkları Hemşireliği ve Farklı Boyutlarıyla Kronik Hastalıklar. Çukurova Nobel Tıp Kitapevi; 2017. s:214-236.
2. Birol L, Çınar Pakyüz S. Böbrek Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. N. Akdemir (Ed.). İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı içinde, Güncellenmiş 6. Baskı. Akademisyen Kitabevi. Ankara; 2020. s:758-768.
3. Tuot D, Plantinga L, Hsu C, Jordan R, Burrows N, Hedgeman E, et al. Chronic kidney disease awareness among individuals with clinical markers of kidney dysfunction. Clin J Am Soc Nephrol 2011;6:1838-1844. doi:10.2215/CJN.00730111.
4. Levin A, Stevens PE, Bilous RW, Coresh J, De Francisco A, De Jong, et al. KDIGO 2012 clinical practice guideline for the evaluation and management of chronic kidney disease. Kidney International Supplements. 2013;3:1-150. doi: 10.1038/kisup.2012.73.
5. Türkiye Böbrek Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı (2018-2023). https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kronik hastaliklar-haberler/turkiye-bobrek-hastaliklari-onleme-ve-kontrol-programi-2018-2023.html. (Erişim Tarihi: 13.04.2021).
6. Sever M, Koç Z. Kronik Böbrek Yetersizliğinde Beslenme. https://www.tbv.com.tr/bobrek-sagligi/kronik-borekyetersizliginde-beslenme. (Erişim Tarihi: 12.05.2021).
7. Süzen B. Akut ve Kronik Böbrek Yetmezliğinde Tıbbi Beslenme Tedavisi. Bes Diy Derg 2018;46(Özel Sayı):36-47. doi: 10.33076/2018.BDD.1169.
8. Türker P. Böbrek Hastalıklarında Beslenme Durumunun Saptanması. Bes Diy Derg 2018;46(Özel Sayı):30-35. doi: 10.33076/2018.BDD.1168.
9. Kidney Disease Outcomes Quality Initiative (KDOQI) Kronik Böbrek Hastalığında Nutrisyon Klinik Uygulama Kılavuzu: 2020 Güncelleme. https://www.nefroloji.org.tr/nefroblog/NefroBlog_KDOQI_ozel_sayi.php. (Erişim Tarihi: 10.04.2021)
10. Sezen A. Diyalizde Beslenme. Diyaliz Hemşireliği. Nobel Tıp Kitabevleri; 2014. s:317-322.
11. Alphan M. Böbrek Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi. Hastalıklarda Beslenme Tedavisi. Hatipoğlu Yayınları; 2017. s:639-697.
12. Yıldız E. Kronik Böbrek Yetmezliği ve Beslenme. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat db/Yayinlar/kitaplar/Hastaliklarda-Beslenme-Bilgi-Serisi/kronik-bobrek-yetmezligi.pdf. Ankara. 2012. (Erişim Tarihi:06.06.2021)
13. Shivam J, McMacken M, Kalantar-Zadeh K. Plant-based diets for kidney disease: A guide for clinicians. Am J Kidney Dis. 2021;77(2):287-296. doi: 10.1053/j.ajkd.2020.10.003.
14. Kim H, Caulfield LE, Garcia-Larsen V, Steffen LM, Coresh J, Rebholz CM. Plant-based diets are associated with a lower risk of incident cardiovascular disease, cardiovascular disease mortality, and all-cause mortality in a general population of middle-aged adults. 2019;8(16):1-13. doi: 10.1161/JAHA.119.012865.
15. Chen X, Wei G, Jalili T, Metos J, Giri A, Cho ME, et al. The associations of plant protein intake with all-cause mortality in CKD. Am. J. Kidney Dis. 2016;67:423-430. doi: 10.1053/j.ajkd.2015.10.018.
16. Gonzalez-Ortiz A, Xu H, Avesani CM, Lindholm B, Cederholm T, Riserus U, et al. Plant-based diets, insulin sensitivity and inflammation in elderly men with chronic kidney disease. J. Nephrol. 2020;33:1091-1101. doi: 10.1007/s40620-020-00765-6.
17. Kalantar-Zadeh K, Fouque D. Nutritional Management of Chronic Kidney Disease. N Engl J Med. 2017 Nov 2;377(18):1765-1776. doi: 10.1056/NEJMra1700312.
18. Han E, Yun Y, Kim G. Effects of omega-3 fatty acid supplementation on diabetic nephropathy progression in patients with diabetes and hypertriglyceridemia. PLoS One 2016;11(5):1-11. doi:10.1371/journal.pone.0154683.
19. Wall R, Ross RP, Fitzgerald GF, Stanton C. Fatty acids from fish: the anti-inflammatory potential of long-chain omega-3 fatty acids. Nutr Rev. 2010;68(5):280-290. doi: 10.1111/j.1753-4887.2010.0287.
20. He J, Mills KT, Appel LJ, Yang W, Chen J, Lee B, and et al. Urinary sodium and potassium excretion and CKD progression. J Am Soc Nephrol 2016;27:1202-1212. doi: 10.1681/ASN.2015010022.
21. Palmer BF, Clegg DJ. Achieving the benefits of a high-potassium, paleolithic diet, without the toxicity. Mayo Clin Proc 2016;91:496-508. doi: 10.1016/j.mayocp.2016.01.012.
22. Chen Y, Sang Y, Ballew SH, Teneke A, Chang A, Matsushita K, et al. Race, serum potassium, and associations with ESRD and mortality. Am J Kidney Dis 2017; 70:244-251. doi: 10.1053/j.ajkd.2017.01.044.
23. St-Jules DE, Goldfarb DS, Sevick MA. Nutrient non-equivalence: does restricting high-potassium plant foods help to prevent hyperkalemia in hemodialysis patients? J Ren Nutr 2016;26:282-287. doi: 10.1053/j.jrn.2016.02.005.
24. Spiegel DM, Brady K. Calcium balance in normal individuals and in patients with chronic kidney disease on lowand high-calcium diets. Kidney Int 2012;81:1116-1122. doi: 10.1038/ki.2011.490.
25. Hill KM, Martin BR, Wastney ME, McCabe G, Moe S, Weaver C, et al. Oral calcium carbonate affects calcium but not phosphorus balance in stage 3-4 chronic kidney disease. Kidney Int 2013;83:959-966. doi: 10.1038/ki.2012.403.
26. Swaminathan S. Trace elements, toxic metals, and metalloids in kidney disease. In: Kopple JD, Massry S, Kalantar-Zadeh K, eds. Nutritional management of renal disease. 3rd ed. London: Academic Press of Elsevier 2013:339-349. doi: 10.1056/NEJMra1700312.
27. Clase CM, Ki V, Holden RM. Watersoluble vitamins in people with low glomerular filtration rate or on dialysis: a review. Semin Dial 2013;26:546-567. doi: 10.1111/sdi.12099.
28. Soi V, Yee J. Sodium homeostasis in chronic kidney disease. Adv Chronic Kidney Dis 2017;24(5):325-331. doi: 10.1053/j.ackd.2017.08.001.
29. Garofalo C, Borrelli S, Provenzano M, De Stefano T, Vita C, Chiodini P, et al. Dietary salt restriction in chronic kidney disease: A meta-analysis of randomized clinical trials. Nutrients 2018;10(6):2-15. doi:10.3390/nu10060732.
30. Anderson C, Nguyen HA. Nutrition education in the care of patients with chronic kidney disease and end-stage renal disease. Semin Dial. 2018;31(2):115-121. doi: 10.1111/sdi.12681.
31. Anderson C, Nguyen H, Rifkin D. Nutrition Interventions in Chronic Kidney Disease. Med Clin North Am. 2016;100(6):1265-1283. doi: 10.1016/j.mcna.2016.06.008.
32. Yıldırım N, Çiftçi B, Kaşıkçı M. Hemşirelerin Hasta Eğitimi Verme Durumu ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Atatürk İletişim Dergisi. 2017;(14):217-230.
33. Taşocak G. Hasta Eğitimi. Hasta Eğitim Sürecinin Hemşirelik Süreci ile Bütünleşmesi. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi. Kültür Sanat Basımevi; 4. Basım. 2017. ss: 59-102.
34. Bölüktaş R, Özer Z, Yıldırım D. Web Tabanlı Eğitimin Sağlık Alanında Kullanılabilirliği. Journal of International Management and Social Researches Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar. 2019;6(11):197-207.
35. Kopmaz B, Arslanoğlu A. Mobil sağlık ve akıllı sağlık uygulamaları. Sağlık Akademisyenleri Dergisi. 2018;(5)4:251-255. doi.org/10.5455/sad.13-1543239549
36. Güler E, Eby G. Akıllı Ekranlarda Mobil Sağlık Uygulamaları. Journal of Research in Education and Teaching. 2015;(4)3:210-216. doi: 10.34108/eujhs.728647.
37. Chang A, Davis L, Hetherington V, Ziegler A, Yule C, Kwiecen S, et al. Remote Dietary Counseling Using Smartphone Applications in Patients With Stages 1-3a Chronic Kidney Disease: A Mixed Methods Feasibility Study. J Ren Nut. 2020;30(1):53-60. doi: 10.1053/j.jrn.2019.03.080.
38. Doyle N, Murphy M, Brennan L, Waugh A, McCann M, Mellotte G. The "Mikidney" smartphone app pilot study: Empowering patients with Chronic Kidney Disease. J Ren Care. 2019;45(3):133-140. doi: 10.1111/jorc.12294.
39. Singh K, Diamantidis C, Ramani S, Bhavsar N, Mara P, Warner J, et al. Patients' and Nephrologists' Evaluation of Patient-Facing Smartphone Apps for CKD. Clin J Am Soc Nephrol. 2019;14(4):523-529. doi: 10.2215/CJN.10370818.
40. Schlueter R, Calhoun B, Harned E, Gore S. A VA Health Care Innovation: Healthier Kidneys Through Your Kitchen-Earlier Nutrition Intervention for Chronic Kidney Disease. J Ren Nutr. 2021;31(1):35-38. doi: 10.1053/j.jrn.2020.11.001.
41. Stevenson JK, Campbell ZC, Webster AC, Chow CK, Tong A, Craig JC, et al. eHealth interventions for people with chronic kidney disease (Review). 2019;(8)8:1-154. doi: 10.1002/14651858.CD012379.
42. Elder GJ, Malik A, Lambert K. Role of dietary phosphate restriction in chronic kidney disease. Nephrology (Carlton). 2018;23(12):1107-1115. doi: 10.1111/nep.13188.
43. Agapito G, Simeoni M, Calabrese B, Care I, Lamprinoudi T, Guzzi P, et al. DIETOS: A dietary recommender system for chronic diseases monitoring and management. Comput Methods Programs Biomed. 2018;153:93-104. doi: 10.1016/j.cmpb.2017.10.014.
44. Sobrinho A, Silva L, Perkusich A, Pinheiro M, Cunha P. Design and evaluation of a mobile application to assist the self-monitoring of the chronic kidney disease in developing countries. 2018;18:2-14. doi:10.1186/s12911-018-0587-9.

Toplam 44 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Hemşirelik
Bölüm	Makale
Yazarlar	Arzu Kavala 0000-0001-8817-0511 Nuray Enç 0000-0002-2219-9124
Yayımlanma Tarihi	31 Ocak 2022
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2022 Cilt: 17 Sayı: 1

Kaynak Göster

Vancouver	Kavala A, Enç N. Kronik Böbrek Yetersizliği Hastalarında Beslenme Eğitimi ve Alternatif Yöntemlerin Önemi/ Importance of Nutrition Education and Alternative Methods in Patients with Chronic Kidney Failure. NefroHemDergi. 2022;17(1):29-38.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

Nefroloji Hemşireliği Dergisi/ Journal of Nephrology Nursing Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.